Ежелгістендтік ату спортымен таныс болыныз!

Құрметті Нұр-Сұлтан Олимпиада даярлау орталығының Интернет-ресурсын пайдаланушылары, сіздерге спорттық атудың тармағы - стендтік ату жөнінде ақпаратын ұсынамыз.

Стендтік ату тарихы

Стендтік ату - бұл ғасырлардан бері келе жатқан ежелгі спорт түрі. Бастапқы жарыстарда нысана ретінде таса баспанадан жоғарыға лақтырылатын құстар (көбіне кептерлер) пайдаланылған. Халықаралық Олимпиада комитеті тірі құстарды пайдалануға 1910 жылы тыйым салған.

Өткен ғасырдың ортасында 32 метрге дейінгі қашықтыққа лақтырылатын жасанды нысан пайда болды. Түтін, шаң немесе қауырсынмен толтырылған шыны шарлар нысандарына оқ тиген кезінде стендтік ату жарыстары ерекше көрініс туғызады. Қазіргі заманғы лақтырғыш мәшине мен лақтырма тақтайшалар (тәрелке) нысандары 1880 жылы Америкада, содан кейін Германия мен Францияда пайда болды, ал бүкіл Еуропаға тақтайшаларға оқ ату спорты одан әрі таралды.

Стендтік ату - бұл ежелгі олимпиадалық спорт түрлерінің бірі, оны 1896 жылы Афиныдағы Олимпиада ойындарының бағдарламасына Франция чемпионы Пьер де Кубертен енгізген. Бұл спорт түріндегі жарыстар тек 1904 және 1928 жылдардағы Олимпиада ойындарында болған жоқ. Алғашқы жарыстар ерлер арасында өткізілді, 1968 жылы әйелдер Мехикода өтетін Олимпиада ойындарынан бастап қатысуға мүмкіндік алды. Ерлер мен әйелдер жарыстарын бөлу 1984 жылғы Лос-Анджелестегі Олимпиададан басталды. Ерлер мен әйелдер жарысу тәртібі Атлантада 1996 жылы өткен сайыстан бастап бөлініп келеді.

Олимпиадалық бағдарлама Стендтік атудың үш түрін қамтиды: дөңгелек стенд (стенд), траншея стенді (баспалдақ) және қос баспалдақ (дереккөзі: detivsport.rnd@gmail.com):

• Траншеялық стенд (немесе басқыш) - ату сандары түзу сызықта орналасқан, 5 ату нөмірі бар платформа (мерген нысанаға ататын сызықта орналасқан арнайы белгіленген орындар). Жарыста ату нөмірінен 15 метр қашықтықта атыс платформасының астындағы траншеяға орнатылған кезектесіп ұшатын 15 лақтырғыш мәшина нысандары атылады . Нысана атқыштан үш түрлі ұшу жолдары бойынша (тікелей, оңға немесе солға қарай 45 градусқа дейінгі ауытқумен), сонымен қатар ұшудың әр түрлі биіктігі бойынша алшақтайды. Нысана лақтыру қашықтығының диапазоны 76 ± 1 метр. Барлық лақтыру биіктіктері Стендтік ату жарысы ережелерімен реттеледі. Атысудың бір сериясы 25 нысанадан тұрады.

Траншеялық стендтегі жарыстар 1900 жылдан бастап Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізілген. Байқау бағдарламасы:

Әйелдер

• 75 нысана (біліктілік);

• 15 нысана (жартылай финал);

• 15 нысана (медальдар матчы);

Ерлер

• 125 нысана (біліктілік);

• 15 нысана (жартылай финал);

• 15 нысана (медальдар матчы).

• Дөңгелек стенд (ағылшынша skeet, «скит» транскрипциясы да қолданылады) – атыс алаңында 8 атқыштар нөмірлерінен орындалады (атыс нөмірлері алаңда біріншіден жетінші нөмірге дейін жарты шеңбер түрінде орналасқан, 8 нөмір ортада күркелер арасындағы орналасады). Дөңгелек стендте нысандарды бір-бірінен 40 метр қашықтықта жартылай шеңбердің шеткі нүктелерінде орналасқан екі күркеде (жоғарғы және төменгі) орнатылған екі лақтыру машинасы шығарады. Нысана пайда болмас бұрын, атқыш мылтықтың дүмбісін белдікте ұстайды, нысанаға ату мылтықты иыққа көтеріп жасалады. Бір мәшина нысанаға 3 м 05 см биіктіктен (биіктегі күрке), екіншісі 1 м 07 см биіктіктен лақтырады (төменгі күрке).

25 нысанадан тұратын ату топамасы кезінде 1, 2, 3, 4, 5 және 6 сандарына, бір ұшатын нысандардан басқа, бір уақытта екі күркеден қарама қарсы ұшатын жұп нысандар «дублеттер» жіберіледі. Траншеялық тіректен айырмашылығы, дөңгелек стендте нысанаға ұшу тұрақты бағытта болады. Барлық, биіктегі де, төмендегі де күркеден, атылатын нысандар ұшу жолдарының қиылысында ұшуды реттеу үшін орнатылған диаметрі 90 см сақина арқылы өтулері керек. Ұшу диапазонының қашықтық вариациясы 68​​± 1 метр аралығында, ал зақымдау аймағы 40 метрге тең шекарасында анықталады. Атыстар топтамасының біреуі 25 нысанадан тұрады. Дөңгелек стендтік жарыстар Олимпиада ойындарының бағдарламасына 1968 жылдан бастап енгізілген.

Жарыс бағдарламасы:

• Әйелдер - 75 нысана (біліктілік);

• - 16 нысана (жартылай финал);

• 16 нысана (медальдар матчы);

Ерлер - 125 мақсат (біліктілік);

• 16 нысана (жартылай финал);

• 16 нысана (медальдар матчы).

• Дубль-Трап ату алаңында орындалады - «траншея стендінде немесе ТРАП - «атысу нөмірлерінің 5-еуінде (оқ ататын нысандарға оқ атылатын сызықта орналасқан арнайы белгіленген орындар), дуплетті ату қайталанатын, 2 нысанадан қатарлас ұшатын, сәл алшақтап, атқыштың ұшу траекториясынан тез алысталатын және 55 ± 1 метрден аспайтын қашықтықта нысанаға тигізуде орындалатын жарыс. Лақтырғыш машиналар ТРАП жаттығуындағыдай орналасқан, бірақ 3-ші атысу нөміріне қарама-қарсы орналасқан тек 3 (үш) лақтыру мәшинасы қолданылады. Мәшиналар бір-бірінен белгілі бір қашықтықта бір қатарға орналасқан. Нысаналар ұшу траекториясын орнатудың 3 (үш) схемасы бар, схема - A, B және C. Нысаналар, оқ атушының бұйрығынан кейін, атушыға белгісіз орыннан көрсеткі сызбасы бойынша бір орыннан ұшып шығады. Ату топамасы кезінде нысананың ұшу траекториясы, сондай-ақ нақты ату нөміріне негізделген көру және түсіру бұрышы өзгереді. Бір атыс топтамасы 15 дублеттен тұрады (30 нысана). «Дубль - трап» жарыс жаттығуы Олимпиада ойындарының бағдарламасына 1996 жылдан бастап енгізілген.

Байқау бағдарламасы:

• Ерлер - 150 насана (біліктілік);

• 30 нысана (жартылай финал);

• 30 нысана (медальдар матчы).

Қазақстандағы стендтік ату спорты

Қазақстанда стендтік ату спортының таралуы 30-жылдардан басталады. 50-ші жылдары Алматы қаласында алғашқы ату - аң аулау стенді салынды. 1955 жылы бірнеше адам ғана айналысақан бөлім құрылды.

Совет Одағы халықтарының IV Спартакиадасында қазақстандық спортшылар, үшінші орын алған командаға тек бір ұпай ғана жоғалтып, 17 командамен жарыста 4-орынға ие бола алды. Төрт спортшы де 100-ден 98-і мергендікті көрсетті. Дөңгелек стендте ең жас өкіл қазақстандық В.Сисо болды. Ол кезде ол 17 жаста, ал әйгілі спортшы А.Лайнебергер 63 жасында болған. Траншея спортшылары командалық есепте 6-орынға ие болды. Отандық спортшылардың осы сәтті өнер көрсетуі Қазақстанда стендтік атудың дамуына серпін берді: бір жыл ішінде бес қалада - Шымкент, Өскемен, Павлодар, Қостанай, Целиноград (Астана), Петропавл, стендтік ату спорты пайда болды. Сонымен қатар, стендтік атуды әр түрлі ерікті спорттық бірлестіктер белсенді түрде насихаттап, дамыта бастады.

Kaзақстан спорт және дене шынықтыру институтында стендтік ату кафедрасын осы жоғары білім институтының ректоры, стендтік ату білгірі, Қазақстанның стендтік ату федерациясының алғашқы президенті Х.М.Мұхамеджанов ашқан еді. 1969 жылдан бастап «Вечерний Алма-Ата» газетінің жүлдесі үшін Бүкілодақтық турнир Алматы қаласында өткізіле бастады, бұл қазақстандықтардың спорттық жетістіктерін мойындаудың дәлелі. Алматыдағы турнирге Совет Одағының ең мықты спортшылары, барлық Совет республикаларының чемпиондары, жүлдегерлері және ССРО чемпиондары қатысты.

Қазіргі кезде де Қазақстан спортшылары барлық әлемдік деңгейдегі жарыстарға қатысып, әр өнер көрсеткен сайын жақсы нәтижелерге қол жеткізуде. Тек соңғы бір жарыстың көрсеткішін ғана атап өтейік - 2021 жылы наурызда Үндістанның Нью-Дели қаласында өткен стендтік ату мен оқ атудан Әлем кубогында қазақстандықтар алты медальмен марапатталды: бір алтын, екі күміс және үш қола. Жалпы саны 300-ге жуық спортшыдан тұратын 53 елдің командалары арасында Қазақстан командасы алтыншы орынға ие болды.